ریشه ی بحران در صحرای سینا کجاست؟

نبرد ژنرال ها و تکفیری ها

تکفیری های انصار بیت المقدس (شاخه داعش در ولایت سینا) با بهره گیری از ژئوپلتیک سینا و در فقدان مشروعیت بالای ژنرال های مصری توانسته اند در فضای دو پاره مصر، عناصر رادیکال، جوان و سرخورده را به سوی خود جذب کرده و بر شدت حملات شان بیافزایند.

گروه بین الملل فرهنگ نیوز، از زمان روی کار ژنرال نجیب و جمال عبدالناصر در کودتای افسران جوان در سال 1952 در مصر، ارتش این کشور همواره به عنوان قدرتمندترین ارتش عربی خود را حافظ منافع اعراب می پنداشته است. رهبری مصر در نبردها بر علیه اسرائیل و سیستم قدرتمند امنیتی این کشور با وجود خیانت قاهره به اعراب در پی وضع کمپ دیوید در سال 1978 هم چنان نقطه قوت و امیدی برای عرب ها محسوب می شده است.

به واقع و از کودتای افسران جوان تا به امروز جز در مقطع کوتاهی در زمان ریاست محمد المرسی تمامی روسای جمهور مصر از ژنرال های ارتش بوده اند. ارتش مصر نقش بسزایی در جامعه این کشور ایفا کرده و بخش بزرگی از ساختارهای اقتصادی-امنیتی این کشور را بر عهده دارد.

از زمان کودتای ژنرال های مصری به سرکردگی ژنرال عبدالفتاح السیسی بر علیه دولت قانونی محمد المرسی، مصر دیگر به مانند سابق از آن جایگاه و پایگاه در میان ملت های عربی برخوردار نبوده است. فارغ از تلاش عربستان سعودی برای بر عهده گرفتن پرچم رهبری اعراب در منطقه، ناامنی ها مکرر موجود در مصر و دوپاره شدن جامعه این کشور در پی خلع مرسی را می توان یکی از عوامل موثر در کاهش جایگاه مصر در خاورمیانه و تزلزل امنیت داخلی قاهره دانست.

از زمان استقرار حکومت جمهوری تا به امروز به غیر دوره محدود حکمرانی محمد المرسی تمامی روسای جمهور مصر نظامی بوده اند.

مصر در طول ماه های اخیر شاهد بدترین روزهای تاریخ خود به لحاظ نابسامانی داخلی و ناامنی به ویژه در منطقه صحرای سینا از زمان استقرار حکومت ظاهرا جمهوری به رهبری نظامیان بوده است، تا آن جا که هفته ای نیست که اخباری دال بر درگیری و کشتار مکرر جریان های تکفیری و نظامیان مصری در مصر در رسانه ها منتشر نشود، نبردهایی که تا کنون منجر به مرگ صدها عضو ارتش و پلیس داخلی شده است. در آخرین مورد از این نبردها، نیروهای امنیتی قاهره به اشتباه اتوبوسی متشکل از ده ها توریست را هدف قرار گرفته که منجر به مرگ چندین مسافر خارجی شد، امری که بیش از پیش به اعتبار داخلی و بین المللی مصر آسیب رسانده است. به واقع ریشه ی درگیری ها در سینا در کجاست و چرا این منطقه به مامن امنی برای تکفیری های انصار بیت المقدس که هم اکنون با ابوبکر البغدادی بیعت نموده اند تبدیل شده است؟

الف) ایزوله اخوان المسلمین و گرایش به سوی جریان های تکفیری

از زمان تاسیس جریان اسلامی اخوان المسلمین به رهبری مرحوم حسن البنا و فعالیت بزرگانی چون سید قطب تا به امروز، می توان این جریان را ریشه دارترین، پرنفوذترین و با قدمت ترین جریان اسلامی در جهان اهل تسنن دانست. ریشه و پایه این جریان گسترده نیز در مصر قرار دارد. مصری ها همواره در طول تاریخ رهبری فکری و مدنی جهان عرب را برعهده داشته اند. نگرانی از نفوذ و جایگاه جریان اخوان المسلمین همواره موجب توجه ویژه ی حاکمان نظامی به این جریان بوده است. برآورد تاریخ مصر از زمان ساقط شدن نظام پادشاهی تا آغاز بیداری اسلامی نشان می دهد که نگرانی از قدرت اخوان المسلمین موجب شده رهبران نظامی مصر مدام به سرکوب این جریان بپردازند.

ژنرال نجیب، جمال عبدالناصر و انور سادات تا پیش از وضع کمپ دیوید با اتکا به اندیشه های پان عربیسم حاکم رهبران اخوان را بازداشت، شکنجه و اعدام می نمودند. سازش مصر با اسرائیل موجب کاهش فشارها بر اخوان المسلمین نشده و این بار قاهره با اتکا به حمایت آمریکا به سرکوب اخوانی ها پرداخته است. با این حال و پس از ساقط شدن محمد حسنی مبارک در جریان انقلاب مصری ها در سال 2011، این اخوان المسلمین بود که با وجود شش دهه سرکوب توانست بسان منسجم ترین و ریشه دار ترین جریان مصری قدرت را در دست گیرد.

مرشد عام شهید حسن البنا در سال 1928 اخوان المسلمین را بنیان نهاد.

کودتای نظامیان مصری و اسقاط محمد المرسی نامزد مورد تایید اخوان المسلمین و موج گسترده بازداشت رهبران این جنبش بار دیگر فضای یاس و ناامیدی را در میان اسلام گرایان مصری دمید. موجی که شماری از جوانان تندرو را جهت آن چه انتقام از حکومت نظامی می نامیدند به سوی جریان های رادیکال کشاند. در این میان جریان تکفیری-تروریستی انصار بیت المقدس که در صحرای سینا پا گرفته بود و ظاهرا مقابله با رژیم صهیونیستی را جزو اولویت های خود می پندارد در جذب تندروهای مصری گوی سبقت را از دیگران ربود. جریان فوق در اندک زمانی پس از اعلام رسمی خلافت توسط ابوبکر البغدادی با تکفیری های داعش بیعت نموده و خود را شاخه این گروه در ولایت سینا نامیدند.

صحرای سینا و مناطق شمالی مصر به جهت نزدیکی به اسرائیل و بافت جمعیتی اش همواره بیش از سایر مناطق مصر خواستگاه عناصر رادیکال بوده است. لذا از همین روست که انصار بیت المقدس این منطقه را نسبت به مناطق دیگر ترجیح داده و به فعالیت می پردازد.

ب) ژئوپلتیک سینا و نزدیکی به اسرائیل

صحرای پهناور سینا در مصر را می توان از توسعه نیافته ترین مناطق حال حاضر جهان دانست. بجز اندک شهرهای موجود در این منطقه گسترده، عموم زندگی ساکنان سینا هم چنان بر طبق سنت های قدیمی و قبیله ای استوار می باشد. حکومت مصر نیز در خلال دهه های گذشته با بی توجهی به این منطقه بیش از پیش زمینه عقب ماندگی آن را فراهم آورده است. فقر، بیسوادی و جهالت نیز همواره زمینه ای برای رشد گروه های تندرو بوده و لذا جریان تکفیری انصار بیت المقدس توانسته است از فضای فوق به نحو احسن بهره برداری نماید. این شبه جزیره  با وسعت 60/088 کیلومتر مربع و با جمعیت نزدیک به 600000 نفر به دو استان « سینای شمالی» و «سینای جنوبی» تقسیم می‌شود. استان « سینای شمالی» با 6 شهر به مرکزیت «العریش» و «سینای جنوبی» با 9 شهر به مرکزیت «طور» که تمام این‌ها با سیستم قبیله‌ای اداره می‌شود و قبیله‌ها عنصر اصلی جامعه شبه جزیره سینا محسوب می‌شوند و از این رو حضور دولت بسیار کم رنگ است و این یک امتیاز بسیار خوب برای گروه‌های تروریستی است.

شبه جزیره سینا با ظاهری مثلث گونه از شمال به مدیترانه از غرب به دریای سرخ و از شرق به خلیج عقبه منتهی می شود.

قوانین نظامی حاکم بر سینا از دیگر دلایل رشد جریان های تکفیری در این منطقه می باشد. بنا بر مفاد کمپ دیوید، نیروهای نظامی مصر موظف اند پس از عقب نشینی صهیونیست ها از سینا، تا ده ها کیلومتر از استقرار ادوات جنگی، سنگین و نیمه سنگین و هم چنین حضور فیزیکی گسترده نظامیان ارتش در مناطق فوق الذکر پرهیز نمایند. از همین رو در طی قریب به چهار دهه گذشته این نیروهای پلیس بوده اند که امنیت منطقه را تامین می نموده اند. عدم حضور ارتش در منطقه و سیستم قبائل عمدتا مسلح حاکم بر سینا دست تکفیری ها را برای جولان در صحرای سینا باز گذارده است.

تکفیری های انصار بیت المقدس با بیعت با داعش به شاخه ی این گروه در ولایت سینا تبدیل شده اند.

صحرای سینای مصر تنها نقطه ای است که به واسطه آن می توان از طرق زمینی (بجز مرزهای سرزمین اشغالی) به باریکه غزه دسترسی داشت، لذا همواره و در معادلات و تنش های عربی-صهیونیستی مورد توجه ویژه قرار داشته است. طرح مقابله صوری انصار بیت المقدس با اسرائیل توانسته است جایگاه این گروه را در منطقه سینا تحکیم بخشد. به واقع نفرت از رژیم صهیونیستی همواره و در مقاطعی مورد بهره برداری رهبران و سازمان های عربی جهت تثبیت و بسط قدرت خود قرار گرفته است. حضور در سینا و دسترسی به باریکه غزه موقعیت منحصر بفردی را برای تکفیری های انصار قرار داده تا به جذب نیرو بپردازند.

تکفیری های منتسب به داعش در ولایت خود خوانده سینا با انفجار لوله های گاز منتهی از مصر به اسرائیل مخالفت خود با اسرائیل را صراحتا بیان داشته اما از اقدامی جدی در مقابله با اسرائیل امتناع ورزیده است.

ج) مصر و ایجاد بحران های داخلی

مصر همواره و در طول یک قرن اخیر از جایگاه ویژه ای در جهان عرب برخوردار بوده است. با وجود وضع کمپ دیوید، استراتژیست های اسرائیلی بر این باورند که همواره و در هیچ مقطعی نمی توان نگران خطر وارده از سوی اعراب نبود، لذا بهترین حالت برای رژیم صهیونیستی را می توان ایجاد تنش داخلی در کشورهای عربی همسایه با این رژیم دانست.

از زمان ایجاد نابسامانی در سینا از سوی تکفیری های انصار به بهانه مقابله با اسرائیل، دولت قاهره در پایین ترین سطح امنیتی تاریخ معاصر خود قرار گرفته است. حملات مکرر سلفی ها ضمن کاهش امنیت داخلی مصر به جایگاه این کشور در معادلات منطقه ای به گونه ای جدی آسیب رسانده تا آن جا که دیگر به جای نقش آفرینی در منطقه در پی ایجاد امنیت داخلی برآمده است.

سلفی ها با علم به درآمدهای حاصله از طریق صنعت توریسم و صادرات گاز برای نظامیان مستقر در قاهره، مدام تلاش دارند با انفجار خطوط انتقال گاز و حمله به مناطق توریستی این کشور از میزان درآمدهای کشور کاسته و عملا دولت را فلج نمایند. مصر با هشتاد میلیون جمعیت از درآمد سرانه پایین برخوردار بوده و اندک گاز صادراتی به اسرائیل از طریق سینا و حضور پر شور توریست های خارجی در این کشور بخش اعظمی از درآمدهای دولت را تشکیل می دهد.

اکنون و با قدرت گیری جریان تکفیری وفادار به داعش در منطقه اعم از عراق، سوریه، لبنان، لیبی، مصر، رژیم صهیونیستی بیش از هر زمان احساس امنیت می نماید، چرا که قدرت های فوق به دلیل ورود به تنش های داخلی از مداخله در امور منطقه و حمایت از آرمان فلسطین امتناع می ورزند.

از زمان کودتای ژنرال سیسی مصر  دچار نابسامانی مقابله با تکفیری ها شده است.

شاخه داعش در سینا

در رابطه با نحوه چگونگی بنیان گذاری جریان انصار بیت المقدس در سینا، حرف و حدیث های متفاوتی ذکر شده است. شماری از آگاهان اصالت این گروه را فلسطینی دانسته و برخی دیگر بنیان گذاران گروه را مصری قلمداد کرده اند. در هر حال گروه فوق الذکر در اواسط دهه اول قرن حاضر با درگیری با حماس به واسطه اختلاف سلیقه در نبرد با اسرائیل، فعالیت خود را در سینا بسط داد.

به واقع گروه انصار بیت المقدس یک گروه شبه نظامی حاضر در شبه جزیره سینای مصر است، که نام خودش را به رشته ای از حملات مرگبار که به مرگ صد ها نظامی مصری انجامیده در این کشور گره زده و اخیرا نیز با داعش  بیعت کرده است. تکفیری های وفادار به ابوبکر البغدادی با عملیات های مکرر و چریکی خود قدرت شان را به رخ نظامیان مصری کشیده اند.

احمد سلامه مبروک رهبری شاخه داعش در ولایت سینا را بر عهده دارد.

انصار بیت المقدس پیشتر گروهی الهام گرفته از  القاعده بود و عملیات های خود را بلافاصله پس از انقلاب ژانویه ۲۰۱۱ (که منجر به سقوط حکومت طولانی مدت حسنی مبارک شد) آغاز کرد.  این گروه در ابتدا با حمله به اهداف و منافع رژیم صهیونیستی شناخته میشد.

طبق گزارش رسانه‌های مصری، گروهک «انصار بیت المقدس» و « شورای المجاهدین» دو گروه اصلی تروریستی در سینا بودند که پس از بیعت با گروه تکفیری «داعش» نام خود را به «ولایت سینا» تغییر داده اند. طبق این گزارش ها تعداد افراد عضو این گروه به صدها تن می رسد و عمدتا در قالب گروه‌های چریکی 7 الی 10 نفره اقدام به انجام عملیات می‌کنند و به علت اوضاع جغرافیایی و ناهمواری‌های صحرای سیناء به راحتی می‌توانند مخفی شوند. رهبری آن‌ها را فردی به نام «احمد سلامه مبروک» بر عهده دارد.

بیابان های سینا به مامن امنی برای تکفیری ها بدل شده است.

مبروک پس از به قدرت رسیدن محمد مرسى مشمول عفو ریاست جمهوری شد و پس از آن بود که تحت اشراف ایمن الظواهرى رهبر القاعده تعلیمات جدیدی کسب کرد. در گزارش امنیت ملی مصر آمده است که مبروک در روستای «المتانیا» در استان الجیزه ساکن بوده و در حوادثی که منجر به ترور محمد انور السادات شد به جرم تلاش برای سلطه بر ساختمان رادیو و تلویزیون آن زمان متهم شناخته شده و به زندان افتاد.

این گزارش ها اشاره می‌کنند که هدف مبروک تشکیل انصار بیت المقدس انتقام گیری شخصى از دستگاه امنیتی مصر بوده است، خصوصاً بعد از آن که دستگاه امنیتی مصر وی را در قضیه آذربایجان در سال 1998 قبل از اتمام محاکمه قضیه «بازگشت کنندگان از آلبانی» دستگیر و برای حدود یک سال زندانی کرده بود.

مبروک پس از آزادی که با عفو ریاست جمهوری محمد مرسی، برخی از گروه های سلفی از جمله سازمان «توحید و جهاد»، «کتائب الفرقان» و «الرایات السوداء» را گرد هم آورد و با هدف تشکیل یک گروهک تروریستی به نام «انصار بیت المقدس» عملیات‌های تروریستی را در داخل مصر شروع کرد. عملیات هایی که با ساقط شدن نظام مرسی و قدرت گیری داعش در سرزمین های اسلامی و اعلام بیعت با آن بیش از هرزمانی تداوم یافته و به یکی از بحران کنونی مصر و خاورمیانه تبدیل شده است.

به واقع و براورد اوضاع کنونی در مصر و سرکوب گسترده بخش عمده ای از جامعه دور از ذهن به نظر می آید که ژنرال السیسی و وفادارانش بتوانند به راحتی به مقابله با تکفیری ها بر خیزند، به ویژه آن که شماری از همسایگان مصر نظیر لیبی نیز با بحران فزاینده تروریسم روبرو اند.